Jeśli decydujesz się odwiedzić ten kraj warto pamiętać o kilku regułach:

1. Nie rozmawiaj o polityce - jedyne, co ryzykujesz, to ewentualną deportację (jeśli swoje poglądy wyznawałeś tajniakowi), natomiast twoi rozmówcy mogą mieć naprawdę poważne kłopoty (więzienie za rozmowę z turystą wciąż jest na porządku dziennym).
2. O ile to tylko możliwe, korzystaj z prywatnych hoteli, zwykłych autobusów, pamiątki kupuj na straganach (są tańsze) - w ten sposób pomagasz lokalnej społeczności, a nie rządowi.
3. Za wstępy trzeba płacić w dolarach - ale wiele miejsc niewartych jest opłat, zastanów się, co naprawdę chcesz zobaczyć.
4. Rozmawiaj z innymi turystami - wśród podróżników zwiedzających Birmę trwa swoista moda na omijanie rządowych opłat i nakazów. Podróżników indywidualnych jest tak niewielu, że bardzo łatwo jest nawiązać kontakt.

Wizy:

     Z uwagi na wojskowy reżim Polska nie utrzymuje stosunków dyplomatycznych z Birmą. Nie ma zatem na miejscu polskiej ambasady - najbliższa jest w Bangkoku (Ambasada RP Bangkok Sukhumvit Rd, Soi 5 tel 251-88-91(do 3), fax 251-88-95).

     Wizę birmańską można wyrobić w Bankgkoku - najlepiej na Khoasan Road w dowolnym biurze podróży - prowizja agenta wynosi ok. 2-3 $, a zaoszczędza się jeden dzień. Adres ambasady Birmy: 132 Sathon Neua Rd (tel. 233-2237, 234-4698). Ambasada jest czynna 8-12 (składanie wniosków), 14-16.30 (odbiór). Potrzebne są 3 zdjęcia, 20 USD (płatne w tajlandzkich Bhat), wiza wydawana jest tego samego dnia - o ile nie ma zamieszek w Rangunie. Wizy są wydawane na okres 4 tygodni - podobno bez problemu można je przedłużyć w Immigration w Rangunie - ale zależy to w dużej mierze od aktualnej sytuacji politycznej.

     Dziennikarze, fotografowie, nauczyciele, studenci to wciąż kategoria turystów, którym wiz się odmawia - zatem w rubryce zawód lepiej ich nie wpisywać i podać dowolne inne (mile widziany jest 'tour guide'). Należy też pamiętać, że rząd w 1989 roku zmienił wiele nazw i w oficjalnych formularzach należy używać obecnie obowiązujących: Birma - Myanmar, Rangoon - Yangon, Pagan - Bagan.

Przewodniki

     Oczywiście do dyspozycji jest Lonley Planet "Myanmar (Burma)", chociaż 6 edycja z 1996 roku jest potwornie nieaktualna jeśli chodzi o ceny hoteli (w międzyczasie część została sprywatyzowana), natomiast są tam dobre mapy i informacje praktyczne. Dla bardziej zainteresowanych kulturą niż konkretami pozostaje przewodnik Nicolasa Grenwood "Burma" z serii Bradt. Jeśli ktoś chce poznać sytuację społeczno-polityczną polecam "Burma - an alternative guide" (do nabycia w Bangkoku), oraz bardziej opisową książkę "Burma behind the mask" - Jan Donkers i Minka Nijhuis.

Jak wjechać

     Można do Birmy lecieć przez Singapur (bardzo dobre połączenia oferuje Alitalia) lub przez Bangkok (warto sprawdzić ceny KLM i LOT). Dalej wielkiego wyboru nie ma - póki co drogi lądowe są zamknięte i pozostaje tylko kolejny przelot. Z Bangkoku są codziennie samoloty tajlandzkich i myanmarskich linii lotniczych (cena w obie strony ok. 150$). Raz w tygodniu (niedziela) jest połączenie Biman Airways (linie Bangladeszu) za 120$.

Pieniądze w Birmie

     W Birmie poza USD i FEC (odpowiednik polskich bonów do Pewexu) oficjalnym pieniądzem jest Kyat. Oficjalny kurs utrzymywany od kilku lat to 1 USD = 6 K. Na czarnym rynku wynosi on ok. 1 USD = 350 K. Wszystkie ceny podawane w tym raporcie liczone są oczywiście wg tego drugiego kursu. Ponadto trafiają się stare banknoty (z napisem Burma Bank) - nie miałyśmy kłopotu z ich wydawaniem, ale oficjalnie turystom nie wolno ich posiadać. Ponieważ cyfry birmańskie bardzo się różnią w zapisie od naszych, warto poprosić w hotelu o napisanie liczebników na kartce - ułatwi to targowanie się i ustalenie, jaki to właściwie nominał mamy w ręku.

Uwaga:

     Po wprowadzeniu normalnej gospodarki rynkowej w przeciągu 24 godzin podane ceny będą nieaktualne! Upewnij się przed wyjazdem w polskim MSZ, jak wygląda aktualna sytuacja w Birmie!

Turystyka indywidualna

     Bywa trudna. Ceny autobusów są liczone od stacji początkowej do końcowej. Nawet jeśli chce się przejechać tylko kawałek danej trasy, oficjalnie trzeba zapłacić za całą. Przykładowo trasa Rangun - Mandalay kosztuje 2000 K. Po drodze jest Bago i Mekitila, ale przejazd z Bago do Mekitila (połowa drogi) kosztuje tyle samo co cała trasa! Absurd? Ależ skąd! Nikt nie zapraszał tu turystów, którzy nie mają pieniędzy! Pewnym rozwiązaniem jest możliwość wynajęcia taksówki na 2 tygodnie (cena wywoławcza 200 $ od osoby) - w ten sposób można w miarę szybko wszystko zobaczyć.
     Autostop bywa utrudniony, bowiem osobom prywatnym nie wolno zabierać turystów. A ponieważ samochodów i autobusów w Birmie mało, więc trudno się dosiąść w połowie trasy. Samochodem typu pick-up podróżuje do 35 osób! Jeśli ma się dosyć hoteli, można próbować szczęścia z biwakowaniem "na dziko" (kempingi są tu nieznane), ale zdecydowanie odradzam noclegi w wioskach i u ludzi - nie wolno im udzielać gościny turystom, zatem lepiej nie narażać ich na niebezpieczeństwo.

Na lotnisku - czyli jak przeżyć pierwszy dzień w Rangunie

     Każdy turysta przybywający do Birmy oficjalnie powinien wymienić 300 USD na 300 FEC. FEC można płacić za wstępy, hotele, transport. Przy wylocie można je zamienić z powrotem na USD (warto się jednak upewnić, czy nic się nie zmieniło i czy nie zostaniemy z FECami na pamiątkę). Przy kwocie niższej niż owe 300 USD (wraz z przyjaciółką wymieniałyśmy na nas obie 100$) panienka z okienka pobiera 'prowizję' 5 $ od osoby (jest to równowartość średniej pensji w Birmie!). Uniknąć wymiany się nie da. Na lotnisku wszystko jest płatne w USD i koszmarnie drogie, więc to ostatnie miejsce, gdzie warto kupować pamiątki lub kartki pocztowe (przy okazji - podobno wszelka korespondencja z Birmy notorycznie ginie, więc ja kartki wysyłałam z Bangkoku).
     Z lotniska do miasta nie ma żadnego autobusu (przynajmniej nie dla turystów, ponieważ w okolicy jest więzienie Insein, a w ogóle to turyści mają zwiedzać, a nie łazić gdzie nie potrzeba), zatem pozostaje taksówka (4 $). Tanich hoteli jest mało, ale do wyboru jest White House Hotel - Konzaydan Street (10 $ dwójka, 3 $ dormitorium), Garden Hotel - koło Sule Paya w centrum starego Rangunu (8 $ dwójka) oraz Mahabandola Guest House - tuż obok Garden Hotel (6 $ dwójka, 3 $ jedynka). Szok pierwszy - prąd jest limitowany (czyli nie ma go wieczorami), więc ulice nie dość że wyboiste, to i ciemne. W tych warunkach szukanie noclegu w obcym mieście staje się pewnym wyzwaniem.
     W cenę hotelu jest prawie zawsze wliczone śniadanie. Oznacza to najczęściej bułkę z dżemem i kawę, więc czasem warto się targować, by zapłacić tego dolara mniej za pokój bez śniadania (pamiętając, że 1 $ to 350 K, zaś obiad w knajpce to wydatek ok. 200-300 K). Sporo osób zna angielski (pozostałość po czasach kolonialnych) - więc ułatwia to porozumienie. Dla ambitnych w Rangunie za 100 K można kupić rozmówki birmańsko-angielskie. Na straganach można też znaleźć telefony - podobno koszt połączenia z Polską (nielimitowany) wynosi 500K za minutę.
     Obok Garden Hotel jest rządowa Informacja Turystyczna - warto się dowiedzieć, gdzie aktualnie wolno wjechać, co nie oznacza, że informacja ta jest jakkolwiek wiążąca. Obecnie w Birmie jest tylko kilka miejsc otwartych dla turystów - co oznacza, że wszyscy spotykają się w tych samych miejscach. Do tego dochodzi kilka miast, gdzie po wykupieniu pozwolenia można polecieć samolotem i tylko z przewodnikiem. Wiele dróg jest zamkniętych dla obcych, m.in. z uwagi na liczne obozy pracy przymusowej oraz trwającą od kilku lat pacyfikację wiosek na terenie całej Birmy.

Rangon - Kyaiktiyo (Złota Skała)

     Spod Sule Paya autobusem nr 32 lub 34 (kartka z liczebnikami nieodzowna!) na Hsimmalaik Bus Centre. Stamtąd autobus (7.00, 9.00, 12.30, 14.30) w cenie 250 K do Kyaikto i dalej półciężarówka za 50 K do właściwego Kyaiktiyo. Można także pojechać pociągiem (5.00, 8.00 za 7 $).
     Na miejscu opłata 6 $ za wstęp. Na samą górę (gdzie jaśnieje owa Złota Skała, można wjechać kolejną półciężarówką 120 K (w jedną stronę) lub wejść szlakiem pielgrzymów (ok. 4 godziny marszu, jeśli ma się śpiwór i moskitierę, to można przebiwakować w jednej z chat dla pielgrzymów). Noclegi w hotelu na dole ok.3 $ (od osoby). Na górze ok. 15-20 $.

Bago

     Hotel San Francisco kosztuje 4 $ (dwójka). W mieście warto zobaczyć odpoczywającego Buddę (Shwethalayaung Buddha) - wstęp 2 $, ale doskonale widać go z głównego holu, wiec można przysknerzyć. Pick-up po mieście kosztuje 10 K. Natomiast stacja autobusowa jest zupełnie nie w tym miejscu co na mapce w Lonley Planet. Bago może być dobrym miejscem na krótką przerwę w podróży pomiędzy Rangunem a Mandalay.

Kalaw

     Mekitila-Kalaw cena pick-up 200-300 K (zależy od zdolności negocjacyjnych), czas przejazdu 5-6 godzin. Doskonałe miejsce do krótkiego wypadu w góry - trekkingi w Birmie są znacznie tańsze niż w Tajlandii, chociaż, ze względu na ograniczone trasy, wszyscy chodzą po tych samych wioskach. Idąc w góry na dwudniowy spacer z przewodnikiem można zostawić cały bagaż w hotelu. Dzień kosztuje 4 $ (w cenę wliczony jest nocleg, wyżywienie i przewodnik). W wioskach już zaczęło się żebranie dzieci - jeśli koniecznie chcesz rozdać długopisy lub upominki, należy je zostawić starszyźnie z wioski, a nie dawać dzieciom. Warto także kupić tutaj pamiątki - jest to konkretna pomoc skrajnie biednym ludziom, dla których turystyka staje się jedynym źródłem utrzymania.
     Ponadto w Kalaw jest bardzo malowniczy targ (co pięć dni, więc trzeba ustalić dokładnie w hotelu, kiedy się odbędzie najbliższy). Nocleg w hotelu Winner (4 $ za dwójkę), ale w okolicy jest sporo hoteli, wiec można pogrymasić.

Inle Lake

     Bright hotel 5 $ (dwójka), można się targować do 2 $ za osobę, wstęp na Inle 3 $, canoe 2-3 h ok. - 400 K, łódka motorowa 1500 K (za łódź). Malownicza okolica oraz piękne jezioro warte są zobaczenia - zwłaszcza podczas kilkugodzinnej wyprawy łodzią. Dla znużonych zabytkami polecam Pancake Kingdom - tak pysznych naleśników z truskawkami (w styczniu!) nie znajdziecie nigdzie! Na ścianie pozostawiłyśmy banknot 100 zł (bez złudzeń, ten z Waryńskim) na pamiątkę. To bodaj jedyny polski ślad w okolicy!

Uwaga:

     Dawno, dawno temu (czyli jakieś 5-6 lat wstecz) jezioro Inle słynęło z malowniczego targu na wodzie, który odbywał się co pięć dni. Wciąż jest on reklamowany jako jeden z największych i najbardziej autentycznych w Azji. Tymczasem tego targu już nie ma!!! Nadmiar turystów wyparł łodzie z pomidorami i plackami. Na wodzie jest może pięć "autentycznych" straganów i około pięćdziesiąt łodzi z pamiątkami. Na lądzie proporcje podobne. Do tego ceny pamiątek są tutaj trzy razy droższe niż w Paganie!

Pagan

     Do wyboru jest Mandalay-Pagan pociąg nocny - 9 $ lub autobus - 650 K (wyjazd z Mandalay 8 pm, na miejscu w Paganie 3 am). Najpierw autobus staje na posterunku przed Paganem (tu trzeba kupić bilet wstępu do Paganu - 10 $, gdzie wpisane jest twoje imię, nazwisko i numer paszportu), a następnie posterunkowy pyta o wybrany hotel. Autobus zawozi nasze zwłoki do hotelu i kierowca nie ruszy dalej, dopóki nie upewni się, że mamy nocleg.
     Zaczęłyśmy od Pan Cherry Guest House (6 $ dwójka ze śniadaniem), ale dużo milej jest w New Park Hotel lub New Heaven (5 $ pokój z klimatyzacją). Natomiast w Nyaung U (czyli miejscowości należącej do Paganu) jest Thante Bakery & Cofee Shop (obok Thante Hotel). Są tu takie atrakcje jak: ciastka (20 K), lody (30 K za kulkę) i doskonałe owocowe oraz mleczne szejki (w obcym narzeczu: shake) za 100 K. Tego nie wolno przegapić! Ponadto Pagan to doskonałe miejsce do zakupów pamiątek - królują wyroby z laki (doskonałej jakości). Warto trochę pooglądać, zanim zacznie się zakupy. Ceny są podawane w USD i Kyat - łatwiej jest targować się w kyatach, bo można uzyskać większe zniżki. Bryczka 800 K za cały dzień, wynajem rowerów 200 K za dzień (koniecznie trzeba się upewnić, czy są hamulce!).

Mandalay

     Autobus (nocny ekspress) Rangun-Mandalay 2000 K. Riksza 500 K (cały dzień jazdy po mieście), taksówka 3000 K. Noclegi najtaniej oferują ET Guest Huse, Royal Guest House 5 $ (dwójka), AD 1 - 4 $ (dwójka bez śniadania). Z Mandalay można zamówić rozmowę z Polską z Centrum Telekomunikacji (czas oczekiwania od 30 min do 2 godzin). Koszt połączenia 300 K za 3 minuty, potem automatycznie rozmowa jest rozłączona i można zamówić kolejną... Połączenie z hotleu - ok. 4 $ za minutę.
     Na dworzec autobusowy trzeba wziąć taksówkę bo jest ok. 20 km za miastem, a po 5 pm w Mandalay nie ma komunikacji miejskiej (!).
     Zabytkowy Fort jest beznadziejny (tak twierdzą ci, którzy zapłacili 5 $ za wstęp), widok z wzgórza Mandalay pozostał dla mnie nie odkryty (3 $). Kuthodaw Paya o siódmej rano oferuje szansę na wstęp bez płacenia 3 $, zaś Shwenandaw Kyaung (tradycyjny drewniany klasztor) to wydatek kolejnych 3 $. Stare miasta wokół Mandalay (tak naprawdę to one są tutaj najbardziej godne uwagi) - kosztują dodatkowe USD. Miłym wyjątkiem jest Amarapura z pięknymi świątyniami oraz malowniczym drewnianym mostem U Bein. Autobus nr 8 Mandalay-Amarapura kosztuje 15 K.

Przykładowe ceny w Birmie

     Woda (1l) - 40 K, arbuz - 200 K, ciastko (typu drożdżowe) - 80 K, wino 600 K (butelka), obiad 200-400 K (najczęstsze danie to chicken & noodles, rice & vegetables etc), tampura vegetables (warzywa zapiekane w cieście) 150 K. Do posiłku w knajpkach jest dodawana bezpłatnie zielona herbata.
     Pamiątki:
     Fajka opiumowa z metalu -5 $, marionetka teatralna - 3 $, rzeźbiony stolik z drewna 7 $, talerz z laki 1 $, 3 puzderka z laki 1 $, drewniana mała rzeźba 2 $, bluzka z ręcznie tkanego materiału 2 $.
     Dziennie wydawałyśmy około 5-6 $ na osobę (hotele są droższe, ale jedzenie tańsze). Jest to wariant minimum - na wstępy wydałyśmy po 22 $, na noclegi po 41 $, na życie po 70 $ (na trzy tygodnie).

Kiedy jechać

     W pierwszym wolnym momencie! Ale jeśli planujesz wyjazd do Birmy od dawna, to najlepiej wybrać się między listopadem a lutym (mało opadów, upał do zniesienia). Należy omijać sierpień (rocznica niepodległościowego powstania) - turyści nie są wtedy mile widziani.

Zdrowie

     Malaria. Jest, ale o ile zastosuje się autan lub cokolwiek innego, odganiającego komary, a po zmroku długie nogawki i rękawy, to jest szansa przeżycia. Podobno komary miastowe malarii nie roznoszą, ale kto je tam wie. Jeśli jedzie się na krótko, to można rozważyć branie leków (z reguły trzeba zacząć ok. 2 tyg. przed wyjazdem). Przy dłuższej wyprawie (ponad 4 miesiące) skutki uboczne mogą być gorsze od samej malarii.

Inne:

     Giardia, lamblia, ameby, węże, pijawki i sprzedawcy pamiątek mogą przyprawić o zawał, ale nie dajcie się zwariować. Tam też żyją ludzie! Myjcie owoce i ręce przed jedzeniem (w miarę możliwości gotowanym) i pamiętajcie: jeśli w knajpie jedzą inni biali, to znak, że tu nie trują (zbytnio). Jest to niezwykły fenomen - że w każdym mieście da się znaleźć takie miejsce, gdzie stołują się wyłącznie biali. Amatorom prawdziwie lokalnej kuchni polecam uliczne restauracje (kuchenka, gar, dwa stoliki i cztery talerze). Mają niepowtarzalny klimat i są doskonałym punktem obserwacyjnym zwykłego życia. Ale pierwszy tydzień pobytu lepiej poświęcić na aklimatyzację kulinarną i nie eksperymentować.

Apteczka

     Pamiętając, że surowicę na ukąszenia węży trzeba przechowywać w lodówce, oraz że większość leków źle znosi temperatury i wstrząsy swoją apteczkę ograniczam do minimum:
     Witaminy (po jednej na dzień), apap (lub cokolwiek innego przeciwbólowego), salotannal (przeciwbiegunkowy, w tej roli dobre są też banany), bandaż elastyczny (to już powoli ten wiek!), gaza opatrunkowa, plastry (różnej wielkości), krople do oczu, krem z filtrem (dużym!), bepanten (na oparzenia słoneczne), sól fizjologiczna (na skaleczenia, drobne ukąszenia), clotrimazolum (na grzybki, można zastąpić cytryną - ale nie zawsze!).
     Jeśli ktoś jest uczuleniowcem, to warto zabrać wapno. I oczywiście coś na przeziębienie - bo najczęstszą chorobą, na jaką zapadają podróżnicy, jest katar i stan zapalny gardła (ach ta klimatyzacja!).

Co zabrać:

     Mało! A jeszcze lepiej - mniej! Jeśli możesz wydawać w granicach 4-5 $ dolarów za pokój dwuosobowy, to moskitiera, śpiwór, karimata i latarka są zbędne. Chłodno jest tylko w górach (północne rejony Birmy, ale w hotelach dają koce), w południowych stronach do przykrycia wystarczy pareo.
     Mój zestaw ubrań na 3 miesiące:
     Spodnie długie i krótkie, 3 bluzki z krótkim rękawem + bluza cieplejsza (na północ), pareo, bielizna, skarpetki, kapelusz od słońca, apaszka (wielorakiego zastosowania).
     Tym razem polar i anorak zostały w Bangkoku (w hotelach można za niewielką opłatą zostawić bagaż na kilka tygodni). W trakcie podróży można także dokupić ubrania, które w Tajlandii są dużo tańsze i ładniejsze niż w Polsce! (Wróciłam z sześcioma sukienkami!).

Pieniądze (po raz drugi):

     Pieniądze na bieżące opłaty można trzymać w torebce na wierzchu, natomiast paszport, bilet, karty kredytowe, dolary na resztę podróży warto włożyć do specjalnej wodoszczelnej torebki, którą nosi się pod ubraniem. Ja testowałam model firmy "Tatanka" - nie przemókł mimo kilkugodzinnej kąpieli w rzece!

Fotografowanie

     Bywa, że nasz model nie ma ochoty na zdjęcie - warto to uszanować i nie pchać się z obiektywem na siłę. Z takich zdjęć i tak nic nie wychodzi. Coraz częściej zdarza się także, że fotografowany człowiek prosi o pieniądze - w niczym nie umniejsza to wartości zdjęcia (niektórzy wciąż traktują je jako "komercyjne", a zatem nieautentyczne, co jest bzdurą). Dla tamtejszych ludzi jest to jedna z niewielu dostępnych im form korzystania z rozwoju turystyki w ich kraju, warto zatem mieć pod ręką drobne na takie opłaty. Często nie chodzi wszak o sumy, tylko o gest życzliwości z naszej strony.

I na koniec:

     Najtrudniej jest podjąć decyzję o wyprawie - potem wszystko się jakoś samo układa... Wiec jeśli naprawdę chcesz jechać, to spakuj plecak i ruszaj w świat spełniać swoje marzenia! Tego co przeżyjesz, nikt nigdy ci nie odbierze!