Usytuowany w dolinach potężnych rzek Tygrysu i Eufratu Irak obejmuje obszar będący kolebką naszej cywilizacji. Tu już od IV tysiąclecia p.n.e. powstawały państwa Sumerów, Asyrii i Babilonu, pozostawiając do dziś ślady swej kultury materialnej. Później na tych ziemiach przebywali Grecy, Rzymianie, Persowie, po czym cały region obecnego Iraku opanowali Arabowie, wznosząc wiele budowli religii muzułmańskiej. Wydarzenia historii najnowszej - wojna w Zatoce Perskiej - sprawiły, że ten niezwykle interesujący kraj jest obecnie praktycznie niedostępny dla turystów. Sztuka odwiedzenia w tym roku Iraku udała się jednak Tomaszowi Cienkusowi, który został zaproszony na uroczystości obchodów rocznicy urodzin przywódcy tego kraju, Saddama Hussejna.

     Wizyta rozpoczęła się od stolicy kraju, Bagdadu. Budowę tego miasta rozpoczął kalif Al-Mansur w VIII wieku. W późniejszych wiekach wzniesiono tu wiele wspaniałych budowli świeckich i sakralnych, m.in. pałac Abbasydów, meczety Mirdżan, Kalifów, al-Hajdar Chana i liczne szkoły koraniczne - medresy. Jednym z najważniejszych meczetów jest Złoty Meczet al-Kadhimajn, będący miejscem pielgrzymek setek tysięcy wyznawców szyickiego odłamu islamu. Jednak izolacja Iraku po wojnie w Zatoce Perskiej powoduje, że Bagdad sprawia wrażenie miasta dość zaniedbanego, borykającego się z problemami gospodarczymi, wynikającymi z embarga na towary z Zachodu. Jednak szare ulice miasta ożywiają się z okazji rocznicy urodzin Hussejna. Już w przeddzień wieczorem odbywają się tańce i zabawy uliczne. W dniu rocznicy w miejscowości urodzin przywódcy kraju odbyła się wielka uroczystość ku czci jubilata. Były parady wojska, przemarsze delegacji z portretami Hussejna, zaś całość obchodów zakończyła wieczorna zabawa licznie zgromadzonych tłumów. Była to niezwykle rzadka okazja do zobaczenia w jednym miejscu wielu typów mieszkańców Iraku.

     Z Bagdadu udaliśmy się wraz z naszym podróżnikiem na północ kraju, do Mosulu. Jest to duże miasto, leżące u podnóża górzystej krainy, na pograniczu obszaru Wielkiego Kurdystanu. Stąd też oprócz Arabów i Turków, zamieszkuje tu wielu Kurdów, wyróżniających się swymi barwnymi strojami. W mieście, którego początki giną w pomrokach dziejów, znajduje się wiele zabytków, takich jak Wielki Meczet An-Nuri, z charakterystycznym, pochyłym minaretem al-Tuela, Meczet Czerwony al-Mudżahidi, czy karawanseraj z XIII wieku. W pobliżu miasta znajduje się klasztor św. Jerzego - budowla z XVII wieku będąca dorocznym miejscem spotkań wszystkich chrześcijan syryjskiego kościoła ortodoksyjnego.

     Na trasie z Mosulu do Bagdadu mieliśmy okazję zobaczyć ruiny jednego z najważniejszych zabytków świata antycznego w Iraku - Hatry. Miasto to było stolicą państwa Partów; zostało zbudowane w I - II wieku n.e. - jest mieszaniną stylów asyryjskiego, greckiego, partyjskiego oraz rzymskiego. Całość kompleksu została w pewnej mierze zrekonstruowana, daje jednak wyobrażenie o rozmieszczeniu i charakterze poszczególnych budowli.

     Inaczej sytuacja wygląda w położonym ok. 100 km na południe od Bagdadu Babilonie. Z tej potężnej przed 4000 lat stolicy państwa niewiele dotrwało do naszych czasów. Jednak przeprowadzono tu daleko idące prace rekonstrukcyjne i dziś można podziwiać przypuszczalny wygląd dawnego Babilonu, z pałacem Nabuchodonozora, bramą Isztar i świątynią Marduka. W pobliżu bramy Isztar znajduje się rzeźba symbolu miasta - lew babiloński. Tu także znajdował się jeden z siedmiu cudów świata - słynne wiszące ogrody królowej Semiramidy. Niedaleko Babilonu znajduje się święte miasto szyitów - Kerbela, z licznymi meczetami i grobowcami świętych mężów islamu.

     W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych Irak był krajem otwartym. Przybywało tu wielu turystów i pracujących na kontraktach specjalistów. Jednym z nich był Ryszard Dmowski, pracujący w latach 1967-70 na Uniwersytecie w Bagdadzie. Dzięki jego relacji mogliśmy porównać Irak współczesny z tym sprzed 30 lat. Bagdad był w tym czasie miastem o wiele bardziej zadbanym, natomiast niektóre zabytki starożytności np. Babilon znajdowały się w fazie wczesnej rekonstrukcji. Zobaczyliśmy także ruiny dawnej stolicy Partów i Sasanidów - Ktezyfonu. Jedyną jej istotną pozostałością są resztki wielkiego pałacu Tak-i-Kesira, z potężnym łukiem o wysokości 37 m.

     W całej równinnej, pustynnej części kraju rozsiane są utworzone rękami człowieka wzgórza, dochodzące czasami do 50 m wysokości. Są to ziguraty - sakralne budowle z gliny, cegły i płyt kamiennych, obecnie często przysypane ziemią. Natomiast w południowej części Iraku, pomiędzy Tygrysem i Eufratem występują rozległe tereny zalewowe. Na tych terenach, mimo dużych wahań wody, miejscowa ludność buduje domy z trzciny i mułu tzw. chory, utrzymując się głównie z rybołówstwa i hodowli bawołów wodnych. Do tych rozsianych na olbrzymim obszarze bagien osad ludzkich można dotrzeć jedynie łodziami. Podróżując z północy na południe Iraku można w pełni poznać różnorodność krajobrazów tego kraju i bogactwo jego kultury.