Na Półwyspie Krymskim byliśmy nazbyt krótko - i co gorsza z wycieczką, więc zobaczyliśmy mniej, niż chcieliśmy i nie zawsze to, co chcieliśmy. Bardzo żałujemy, że nie odważyliśmy się pojechać sami pociągiem lub nawet samochodem - spotkani na miejscu młodzi polscy turyści mówili, że nie było żadnych problemów. Bazę mieliśmy w Bachczysaraju, skąd autobusem objechaliśmy Ałupkę, Ałusztę, Jałtę, Bałakławę, Symferopol i Sewastopol z Chersonezem. Organizator wycieczki dobierając trasę i obiekty położył nacisk na historię Tatarów krymskich oraz na pobyt Mickiewicza na Krymie.

     W naszej pogadance uporządkowaliśmy tekst i obrazki zgodnie z historią Krymu, zaczynając od czasów przedhistorycznych i oczywiście starożytnych Greków, którzy ten półwysep nazywali Taurydą, i po których pozostały na przedmieściu Sewastopola ruiny miasta Chersonez Taurydzki, z amfiteatrem, obwarowaniami i świątynią.

     W XIII w. pojawiły się z dalekiej Azji zagony Tatarów, którzy inaczej niż w Polsce założyli na Krymie trwałe siedziby. Przez pewien czas stolicą chanatu było miasto Czufut Kale - wspaniale położone na występie skalnym, na który trzeba się wspinać po stromym zboczu, podziurawionym mieszkalnymi jaskiniami. Z drugiej strony skała opada pionowo w dół, co dało naszemu wieszczowi asumpt do napisania sonetu-thrillera "Droga nad przepaścią w Czufut Kale". Mamy stąd widok na doliny i pasma górskie aż po mickiewiczowski Czatyrdah. Dziś z miasta pozostały tylko jaskinie, ruiny twierdzy i domów mieszkalnych, ale po Karaimach, którzy się tam później osiedlili, zachowały się w całości dwie stare świątynie - kienesy.

     Bachczysaraj: Z dawnej stolicy chanatu krymskiego został bardzo zubożały, choć wart obejrzenia pałac chanów, parę smętnych grobowców i dwa meczety - ale nie zmieniło się położenie u stóp niesamowitych tworów skalnych. I nie uległa zmianie miłość, jaką żywią dla swojego miasta Tatarzy krymscy, którzy powrócili tu ze stalinowskiego wygnania. Urządzili dla nas wieczór poezji i pieśni o Bachczysaraju (teksty były tłumaczone na rosyjski), który nas wzruszył niemal do łez.

     Chanów i haremów dawno już nie było (Rosja zajęła ostatecznie Krym w 1783 roku), kiedy w Bachczysaraju pojawił się w 1825 roku jako turysta Adam Mickiewicz. Pałac wprawdzie stał, ale był opuszczony i skrajnie zaniedbany. Plonem odwiedzin były cztery spośród osiemnastu sonetów: "Bakczysaraj", "Bakczysaraj w nocy", "Grób Potockiej" i "Mogiły haremu".

     Za caratu na Krymie wzniesiono liczne pałace (np. gotycko-mauretański pałac gubernatora Woroncowa w Ałupce), które za władzy radzieckiej pełniły funkcję sanatoriów (dla "robotników i chłopów") a dziś są muzeami.

     Parę słów o wojnie krymskiej. Najpotężniejszą fortecą i portem wojennym był położony nad kilkoma zatokami zachodniego wybrzeża Sewastopol. Kiedy doszło do wojny o panowanie nad Morzem Czarnym i Bosforem między Turcją i Rosją (1853-56), a w spór włączyły się po stronie Turcji Anglia, Francja i Sardynia, Rosja znalazła się w trudnej sytuacji. Oblężenie Sewastopola trwało 11 miesięcy. Dziś pamiątkami owych czasów są: Panorama Bitwy o Sewastopol ilustrująca szczególnie dramatyczny moment walk, pomnik admirała Nachimowa i kolumna w zatoce upamiętniająca rozpaczliwy czyn oblężonych: zatopienie 16 okrętów u wejścia do zatoki w celu zamknięcia dostępu do miasta od strony morza.

     Kiedy Niemcy w 1941 r. zajmowali Krym, miasto było znów oblegane i broniło się bohatersko przez 8 miesięcy, ze skutkiem łatwym do przewidzenia - niewiele z niego zostało. Po wojnie odbudowano je i rozbudowano. Wzniesiono wiele pomników ku czci obrońców.

     O parę kilometrów od centrum Jałty, w Liwadii leży "Biały Pałac" ostatnich carów. To tutaj w lutym 1945 roku Churchill, Roosevelt i Stalin ustanowili tzw. powojenny porządek w Europie, i to stąd mamy granice takie jakie mamy. Liczne zdjęcia i pamiątki z konferencji jałtańskiej (wśród nich historyczny stół) warto obejrzeć przy zwiedzaniu pałacu.

     Jaskółcze Gniazdo to pseudogotycki maleńki zameczek z 1911 roku, zawieszony na pionowej skale nad samym morzem. W 1927 roku trzęsienie ziemi zwaliło część skały i dzięki temu pałacyk, dziś knajpka, robi mocne wrażenie.

     Ale na Krym warto się wybrać także ze względu na krajobrazy. Południowo-wschodnią, najciekawszą część półwyspu zajmuje płaskowyż poprzecinany głębokimi dolinami. Można wędrować po wyrastających niemal wprost z morza górach (Aj-Petri, Czatyrdah), wąwozach z wodospadami i jaskiniami, w których mieściły się klasztory, spacerować po malowniczym wybrzeżu wśród skał (są też i piaszczyste plaże). Są piękne lasy, parki i ogrody botaniczne. Wybrzeże po wschodniej stronie gór ma specyficzny klimat, tu władza radziecka zbudowała dla swoich liczne sanatoria.

     Wybierającym się na Krym radzimy wycieczkę samochodem. Mogą się pojawić drobne kłopoty z milicją uśmierzane w wiadomy sposób - napotkana młoda para Polaków zapewniała, że to nie Rosja, wystarczała przyjacielska paczka papierosów - ale swoboda w poruszaniu się po Krymie ma zasadnicze znaczenie, choć funkcjonuje komunikacja, głównie autobusowa, podobno bardzo tanie są taksówki. Są knajpki z tanimi rosyjskimi lub tatarskimi daniami (solanka, pielmienie, czebureki), są krymskie wina. Można znaleźć tani nocleg. A po drodze można zahaczyć o Podole czy Kijów, co nam nie było dane. Mogliśmy tylko pochodzić parę godzin po Lwowie.